John Tzetzes (İoannes Ceces) [c. 1110 – 1180, Constantinople] “On Comedy”[1]
I. 1-11. Komodia legontai ta ton komikhon poiemata xtl. (Komedyalar komik şiirler olarak adlandırılır vb.)
II. 12. Komedi, [komik (ridiculous) bir] eylemin taklididir; yaşamın kurucu duygulanımlarından gülme [gelotos] ve haz (hedonis) yoluyla arındırır. [2] 13. Tragedya komedyadan ayrılır. Ki tragedya geçmişte olmuş şeylerin [veya fiillerin] hikayesine sahiptir ama sanki şu anda oluyormuş gibi temsil edilir. Diğer taraftan komedya ise gündelik hayatın işlerinin hikayesini sahiplenir. [ikinci ayrım da] tragedyanın amacı seyirciyi ağıt ve yas [thrēnos] haline sokmak iken komedya onları güldürmeye [gelota] çalışır.
III. 14. Komedyanın bir başka farkı da Eski ve Yeni komedyanın [ve Orta Komedyanın[3]] olmasıdır. Eski komedya zaman dialekt, konu, ölçü ve araçlar bakımından yeni komedyadan ayrılır. 15. Zaman [khronoi] bakımından bir fark: Yeni komedya İskender’in çağına aitken Eski komedya Peloponnes Savaşı sırasında altın çağını yaşamıştır. Diyalekt bakımından fark: Yeni komedya daha berrak ve yeni Attika dilini kullanırken Eski komedya canlı ve ihtişamlı bir söyleyişe sahiptir. Ve bazen [Eski komedya ozanları] belirli söyleyişler icat etmişlerdir. Konu bakımından fark: Eski komedya……… iken Yeni komedya……..[4] Ölçü bakımından ayrım: Yeni komedyanın çoğu bölümü iambik ölçüyü kullanır, diğer ölçülerin kullanımı çok nadirdir. Eski komedyada ise çoklu ölçü [birden fazla ölçü] kullanmak büyük gereklilikti. Araçlar bakımından fark: Yeni komedyada koro kullanımı bir zorunluluk değildir fakat Eski komedyada koronun çok önemli bir rolü bulunmaktaydı.
16. Ve Eski Komedi'nin kendisi [heautou] tek bir forma sahip değildir [diapherō=farklı farklıydı]; Zira Attika'lılara ilk olarak komedi getiren kişilerin (yani Susarion[5] ve arkadaşlarının) karakterleri [prosopon] belirli bir düzenden yoksundu[ataxia] ve amaçladıkları tek şey güldürmekti. Fakat Cratinus[6] ilk kez karakter [oyuncu?] sayısının 3 olması gerektiğini işaret ederek belli bir düzen getirdi. Ayrıca komediden alınan hazza işe yarar bir şey de [ōphelimos] ekledi; kötü kişilere saldırmayı. Kötü kişileri, komediyi kamusal bir kırbaç [dēmosios mastix] gibi kullanarak cezalandırmayı. Fakat yine de eski tipte komedyaya daha yakındı onun getirdiği düzen radikal düzeyde değildir. Bununla birlikte Aristophanes çağdaşlarına göre çok daha fazla teknik kullandı; komedyayı tam olarak bir düzene indirgedi ve hepsinin arasında parladı.
IV. 17. [O şöyle diyor: ] Komedinin gülünç yanı konuşmadan [lexeos] ve eylemden [pragmaton] üretilir. Gülünç olanın konuşma yoluyla ortaya çıkmasının 7 farklı yolu vardır:
1. Öncelikle “diaphroimenois” gibi eşsesli sözcüklerden. [Bu sözcük hem “faydalı” hem de “farklı” anlamındadır.]
2. İkinci olarak eşanlamlılardan “döndüm”, “geldim” [“I come” and “I arrive” - hēkō gar es gēn tēnde kai katerkhomai—’] ifadesinde olduğu gibi bunlar aynı şeydir. [Kurbağalar, 1156-7]
3. Üçüncüsü, tekrarlardan. Bir sözcüğün <tekrar tekrar> kullanımında olduğu gibi.
4. Dördüncüsü, eşköklü sözcüklerden [paronyms]. Bir şey ya da bir kişi için uygun olan bir terim ait olmadığı bir yerde kullanıldığında örneğin “Ben Momax’a Midas derler” gibi.
5. Beşincisi küçültmelerden “Sokratiddles” ya da “Euripidipides” ifadelerinde olduğu gibi. (Euripidesçik gibi.)
6. Altıncısı değişmelerden [“O Zeu despota” “Oh yüce Zeus”yerine “O bdeu despota” “Oh yüce karafatma” demek] gibi.
7. Yedincisi gramer ve sentaks’tan [Skhema Lexeos = konuşma biçiminden/ tarzından] kaynaklanır. [Traktatus’taki gibi] sesin ya da benzeri bir aracın kullanımı yoluyla olur.
18. Eylemden kaynaklanan gülme iki türlüdür:
1.Birincisi kandırmadan. Örneğin Strepsiades pireler hakkında anlatılan hikayenin gerçek olduğuna inanıyor.
2. İkinci olarak benzetmeden. Fakat Benzetme de ikiye ayrılır: Xanthias’ın Herakles’e benzetilmesi gibi daha iyiye benzetme ya da Dionysos’un Xanthias’a benzetilmesi gibi daha kötüsüne benzetme (şeklinde) (Aristophanes Bulutlar)[7]
[1] Metnin İngilizcesi Cooper, 1922, “Tzetzes On Comedy”, p. 287-289 ve Yunancası Kaibel, Georgius. Graecorum Comedium Fragmenta, Berolini, 1899
[2] Cümlede kopukluk var. Kaibel metni tamamlamaya çalışmış.
[3] Çevirmenlerden Meineke Orta komedya ifadesini yok sayıyor; Kaibel ise parantez içinde ekliyor.
[4] Bu kısım kayıp. Bknz. Kaibel, p 18 ve ayrıca 63, 64 ve 68. Sayfalar.
[5] Susarion: Arkaik dönem Yunan komedi ozanı. Tripodiscus'ludur (Megara) Metrik komedyanın yaratıcılarından ve Attika Komedyasının kurucularından biri olarak kabul edilir [Bknz. E.W.Handley, 'Comedy' in Easterling, P.E., (Series Editor), Bernard M.W. Knox (Editor), Cambridge History of Classical Literature, v.I, Greek Literature, 1985. ISBN 0-521-21042-9, cf. Chapter 12, Comedy, p.366-367] Ancak, eserlerinden aşağıdaki iambik parça haricinde günümüze hiç bir şey kalmamıştır. Fakat kalan bu fragmanın da komedyadan ziyade iambik geleneğe ait bir parça olduğu düşünülmektedir.
Susarion, M.Ö. 580 yıllarında Megara komedisini (kaba doğaçlamalar ve buffonesk jestlerden oluşan bir komedya türü) Dionysos tapımının en eski merkezlerinden ve aynı zamanda Tragedyanın da beşiği olan Icaria kentine taşıdı. Parian Chronicle'a göre [336–299 yılları arasını anlatan bir yazıt], ödülün bir incir sepeti ve bir şarap amforası olduğu bir yarışma var gibi görünüyor.
Susarion'un eserlerinde ayrı bir aktör ya da düzenli bir olay örgüsü bulunmuyordu, fakat büyük ihtimalle bunun yerine bir koronun doğaçlama kompozisyonları yer alıyordu. Bunlar daha ziyade resitatif söylenen doğaçlamalardı yazılı bir metne dayanmıyorlardı.Fakat bu tür oyunlar Atinalıların beğenisine uymuyordu.
Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff, Megara Komedyası olarak bilinen türün aslında Megaranın kaba ve bayağılığını hicvetme amacıyla Atinalıların bizatihi kendilerinin icat etmiş olduğunu iddia eder. [Bknz. (Hermes, ix)]
Dinleyin millet! Bunlar Megara'nın Tripodeske' köyünden Philinus oğlu Susarion'un kelimeleri. Kadınlar bir baş belası: ama yine de, baş belası olmadan bir evde yaşamak da mümkün değil. Evlenmek de evlenmemek de -her ikisi de- belalı.
[Susarion fragment, translated and annotated by Douglas E. Gerber, Greek iambic Poetry, Loeb Classical Library (1999), page 511]
[6] Kratinus (yaklş. 520-422) Klasik Atina'nın Aristophanes ve Eupolis ile birlikte en büyük üç komedi yazarından biri. Aristophanes'ten yaşça büyüktü fakat çağdaşıydı, festivallerde birbirlerine rakip olmuşlardı. Aristophanes'i komedya yazarlığı bakımından büyük oranda etkilediği biliniyor. Anlaşıldığı kadarıyla Kratinus, Aristophanes'in oyunlarından çok daha fazla açık saçıklık içeren ve kamusal kişilerle alay etme unsurlarına dayanan bir komedya yapıyordu. Oyunlarının 27'sinin ismini biliyoruz. 460 kadar oyun fragmanı günümüze kalmış durumda. bu oyunlar 5. yy. ortalarında sahnelenmiştir. 9 kez birincilik ödülünü aldığını biliyoruz hem Kent-Dionysia'da hem de Lenaea festivalinde olmak üzere. Oyunlarının isimleri genellikle topluluk isimleri ve çoğul isimlerden oluşmaktadır. “Trakyalı Kadınlar”, “Kafasızlar” vs. gibi.
Oyunlarından günümüze tam haliyle kalan olmamıştır. Fakat onun 430 yılında sahnelenen Dionysalexandros (Dionysos-Paris) adındaki oyunun olay örgüsü özetini biliyoruz. Oyunda tanrı Dionysos Paris'in yerine geçer. Amacı şu ünlü güzellik yarışmasında hakem olmaktır. Afrodit'in lehine karar vererek ödül olarak güzel Helen'i elde etmiştir. Fakat Paris'in kendisinin bütün bu olanlara yaklaşımı yüzünden de korku içerisindedir. Truva savaşının başlangıcını da içeren bir takım farsik olaylar oluşur. Oyun tam da Peloponez Savaşı'nın başlamasıyla dalga geçmektedir. Zamanın devlet adamı Perikles, olaylara burnunu sokan biri olarak onun nikâhsız eşi Aspasia da Helen olarak alay konusu edilmektedir. Kratinus'un son başarısı 423 yılındaydı. Ondan bir yıl önce Aristophanes Knights oyununda Kratinus'un sarhoşluğuyla alay etmişti. Kratinus da 423'teki "Şişe" adlı bu son oyununda otobiyografik bir karakter yaratarak Aristophanes'e cevap vermişti. Başkarakterin ismi Kratinus'tu, boşandığı karısının ismi Komoidia (Komedya), hâlihazırdaki pasaklı kızarkadaşının ismi Methe (Sarhoşluk), çekici güzel oğlan'ın ismi ise Oiniskos'tu (Şarapçık). Oyun, sadece su içen bir sanatçının değerli hiçbir eser üretemeyeceği gibi özlü sözler içeriyordu. Şişe oyunu Kent-Dionysia'da birincilik kazanmıştır. Aynı yarışmada Aristophanes'in Bulutlar oyunu 3. olmuştur. Kratinus'un bu oyundan bir süre sonra öldüğü bilinmektedir. (Bknz. Sacks, David. Encyclopedia of Ancient Greek World, Facts on File, 2005, p. 185. )
[7] [Tractatus Eylemden kaynaklanan gülmeye 9 alt başlık veriyor. Tzetzes ise 2. Bu Tzetzes’den önceki aktarıcının tembelliğinin işareti olabilir. ]
Yorumlar
Yorum Gönder